رصد تاریخی سیاره زهره

 به نام خداوند بخشاینده مهربان 

 

درباره نویسنده واهداف وبلاگ

حبیب ماهری کارشناس ومشاور امور محیط زیست، با 30 سال سابقه وتجربه، عاشق طبیعت ایران زمین هستم وهدفم بالا بردن فرهنگ زیست محیطی جامعه از طریق فراهم کردن اطلاعات مورد نیاز است. این وبلاگ سعی دارد، مسایل زیست محیطی را مورد نقد وبررسی قراردهد

آزمایشگاه شیمی آب (مرجع و معتمد) سازمان حفاظت محیط زیست

آنالیز و اندازه گیری

پارامترها:

(PH,COD,BOD,TDS,TSS,EC,DO)

قلیائیت کل(کربنات و بیکربنات)

سختی کل،کلسیم،منیزیم،کدورت،دترجنت،کلراید،فسفات،آمونیاک،سولفات،نیترات  

ونیتریت.

بخش هوا- منابع ثابت: NO,NO2,CO,CO2,O2,NOx,SO2,CxHy,H2S

منابع سیار: PM10

 :Web Site

http://bahare-tabiat.blogfa.com

http://bahare-tabiat.blogsky.com

تماس با بهار طبیعت: 

 [e-mail] 

 

                

  بهار طبیعت 

   

رصد تاریخی سیاره زهره (چهارشنبه طلوع آفتاب مشاهده گذر سیاره زهره)

هفدهم خرداد 1391  

2012/06/06  

June

 

پیرمرد ایمان داشت که حساب و کتابش درست است، اما درد نگاه‌کردن مداوم به خورشید از میان شیشه دود اند‌ودی که در دست داشت چشمان فرتوتش را خسته‌ کرده و اشک بر صورتش جاری ساخته بود. خورشید دیگر داشت غروب می‌کرد و وقت تنگ بود. اندک‌اندک داشت خودش را آماده می‌کرد که بپذیرد شاید محاسباتش اشتباه بوده و شاید آنهایی که می‌گویند همه کائنات روی گردونه سپهر قرار دارند، درست می‌گویند. برای چند لحظه‌ای چشمانش را بست و با پشت انگشتان اشاره دو چشمش را مالید تا بلکه از درد آنها بکاهد. نیک می‌دانست که نور خورشید دارد بینایی‌اش را می‌گیرد، اما او که زندگی‌اش را وقف دانش کرده بود حالا دو چشم چه ارزشی داشت. بار دیگر چشم‌هایش را تنگ کرد و شیشه دود اندود را بالا‌ آورد و رخ به خورشید سپارد که ناگهان گل از گلش شکفت. ذکر «ماشاءالله احسن الخالقین» ناخودآگاه از میان لب‌هایش بیرون لغزید و بی‌اختیار خندید. حالا او یکی از نشانه‌های بزرگ آفریدگارش را با چشم خود می‌دید. ناهید داشت خرامان پا بر قلب خورشید می‌گذاشت. این رصد تاریخی که در فصل هیات مجموعه کتاب‌های 18 جلدی شفا​ و به قلم دانشمند و نابغه بزرگ ایرانی، ابوعلی‌سینا ثبت و ضبط شده است، یکی از قدیمی‌ترین اسناد تاریخ بشریت از گذر سیاره زهره محسوب می‌شود. برای پی بردن به ارزش علمی این رصد کافی است بدانید که ثبت قابل قبول بعدی به 1000 سال پس از آن و در زمانه‌ای که تلسکوپ‌ها اختراع شدند، بر می‌گردد. زمین سومین سیاره منظومه شمسی است. قبل از زمین به ترتیب 2 سیاره تیر (عطارد) و ناهید (زهره) قرار دارند که در علم نجوم آنها را سیاره‌های داخلی می‌نامند. سیاره داخلی نام دارند​ چون در داخل مدار زمین به دور خورشید هستند. قرار گرفتن 2 سیاره تیر و ناهید میان زمین و خورشید باعث می‌شود هر از​​گاهی، ساکنان سیاره زمین شاهد گذر آنها از میان قرص خورشید باشند، اما فاصله دور این دو سیاره از زمین، کوچکی آنها در مقایسه با قرص عظیم خورشید و نور شدید این ستاره باعث می‌شود گذر سیاره‌ای مانند کسوف که گذر ماه از میانه مسیر نور خورشید به زمین است، قابل تشخیص نباشد. راستش را بخواهید اگر ندانید که ناهید قرار است گذر کند، اصلا متوجه آن هم نخواهید شد. 

فقط یک هفته تا گذر زهره

اما این رویداد با عظمت اتفاقی نیست که هر سال یا هر​10 سال رخ دهد که بشود دیدن آن را به دفعه بعد موکول کرد. با مقایسه سرعت چرخش ناهید و زمین به دور خورشید و با توجه به فاصله این دو سیاره از ستاره درخشان منظومه شمسی متوجه می‌شویم که گذر زهره از مقابل خورشید در دوره‌های مشابهی رخ نمی‌دهد. آخرین گذر زهره حدود 8 سال پیش رخ داده که اولین گذر زهره پس از اختراع کامپیوتر به شمار می‌رفته است. گذر بعدی اما تا 105 سال دیگر رخ نخواهد داد. بنابراین فرصت نگاه کردن به سیاره‌ای که به قول ابن‌سینا همچون خالی بر گونه خورشید می‌نشیند، شانسی است که به احتمال قوی فرزندان ما نیز از آن بی‌بهره خواهند بود. پس توصیه می‌شود این شانس بزرگ را از دست ندهید و روز چهارشنبه 17 خرداد از وقتی خورشید طلوع کرد با عینک مخصوص این پدیده نادر نجومی را ببینید. فراموش نکنید که برای رصد خورشید هرگز مستقیم به آن نگاه نکنید چون بسیار خطرناک است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره چگونگی رصد گذر زهره به وب‌سایت‌ شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران به نشانی asiac.ir مراجعه فرمایید. 

الهه زیبایی یا جهنم سوزان

سیاره ناهید را الهه زیبایی آسمان می‌نامند. آسمان از نظر قدما، جایگاه خدایان بوده و ناهید به عنوان خدای زیبایی، بسیار مورد توجه آنها بوده است. جو فوق‌العاده غلیظ زهره عرب یا آناهیتای پارسی که ضریب بازتابشی زیادی دارد، درخشندگی خاصی به این سیاره بخشیده است و همین موضوع باعث توجه ویژه قدما به آن شده است. ناهید که به آسانی در آسمان شامگاهی یا صبحگاهی رویت می‌شود، از بسیاری جهات شبیه زمین است. حجم، جرم، چگالی و طول عمر یکسان این دو سیاره باعث شده است که دانشمندان، ناهید را خواهر زمین بنامند. اما تحقیقات اخیر نشان داده است این سیاره تفاوت‌های بنیادینی با زمین دارد. ناهید (زهره) هیچ اقیانوسی ندارد و با جو بسیار غلیظی از دی‌کسیدکربن پوشانده شده است. در اتمسفر آن ابرهایی از اسیدسولفوریک دیده شده است و فشار اتمسفر در سطح آن به حدود ۹۰ برابر فشار جو زمین می‌رسد و بنابراین قابل پیش‌بینی است که هر موجود زنده‌ای در آنجا زیر فشار خردکننده این جو غلیظ له شود. به علت خاصیت شدید گلخانه‌ای، دمای سطح این سیاره تا حدود ۴۸۰ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد. ولی همین اتمسفر غلیظ باعث می‌شود که اختلاف دمای شدیدی بین روز و شب این سیاره برقرار نباشد. می‌توان فرض کرد که سطح این سیاره، در فر داغ اتمسفر غلیظی به دام افتاده است و شبانه‌روز در حال برشته شدن است. فعالیت‌های اتمسفری شدیدی در زهره مشاهده شده است. رعد و برق‌های سیاره ناهید می‌تواند شهری را زیر و رو کند. سطح این سیاره هم خیلی خشن است. تکان‌های پوسته‌ای شدید و آتشفشان‌های فعال زیادی در بررسی راداری زهره مشاهده شده است. طبق مشاهدات نزدیک به ۸۵ درصد سطح این سیاره را گدازه‌های آتشفشانی ناشی از حدود یکصد هزار آتشفشان کوچک و بزرگ پوشانده است. در زهره آتشفشان‌هایی با قطر دهانه خیلی بزرگ، تا حدود ۱۰۰ کیلومتر، وجود دارد. به دلیل جو بسیار غلیظ، اکثر اطلاعات ما از سطح این سیاره مربوط به مشاهدات راداری می‌شود. یک روز زهره‌ای حدود ۲۴۳ روز زمینی طول می‌کشد، در حالی که یک سال زهره‌ای حدود ۲۲۵ روز زمینی است. این برابری نسبی باعث شده است رصدکننده‌های زمینی زهره، همانند آنچه در مورد ماه رخ می‌دهد، تقریبا همواره یک بخش از زهره را رصد نمایند. موضوع عجیب دیگری که در مورد زهره وجود دارد، چرخش این سیاره از شرق به غرب است. به این ترتیب اگر قادر به زندگی روی زهره بودید، طلوع خورشید را از غرب و غروب آن را در شرق مشاهده می‌کردید. به دلیل جو غلیظی که این سیاره دارد، گودال‌های ناشی از برخورد بندرت در سطح آن دیده می‌شود. بزرگ‌ترین گودالی که در سطح زهره رصد شده است حدود 2 کیلومتر قطر دارد. در باورهای ایرانی ستاره یا به تعبیر امروزی، سیاره «آناهید/ ناهید/ آناهیتا» ستاره آب‌های روان دانسته شده است و از همین رو نیایشگاه‌های ناهید نیز در کنار جویباران و چشمه‌ساران ساخته‌شده بوده است. همچنین برای آناهید شخصیتی مونث قائل بوده‌اند که در نتیجه آب‌های چشمه‌ها و قنات‌ها را متعلق به او و او را حامی و پشتیبان آنها می‌دانستند. این‌که در اندیشه‌های کهن ایرانی، مظهر چشمه‌ها جایگاه آناهید دانسته می‌شد و مردان را اجازه نزدیک شدن بدان نبود، از همین باور سرچشمه می‌گیرد. 

گذر چیست؟

گذرهای سیاره‌ای از مقابل خورشید از پدیده‌های کمیاب آسمان هستند که از دید ناظر زمینی تنها برای دو سیاره تیر و ناهید (سیارات داخلی مدار زمین) رخ می‌دهند. گذرها پدیده‌هایی مثل خورشیدگرفتگی هستند، با این تفاوت که در خورشیدگرفتگی کامل، ماه تمام قرص خورشید را می‌پوشاند و دیگر نوری از خورشید به زمین نمی‌رسد، اما تیر و ناهید آنقدر از زمین دورند که هنگام گذر مثل لکه گرد سیاهی بر قرص درخشان خورشید دیده می‌شوند. موقع گذر، زمین، یکی از 2 سیاره ناهید یا تیر و خورشید بر یک خط قرار دارند. گذر تیر در هر قرن تا ۱۳ بار روی‌می‌دهد، اما گذر ناهید در بهترین شرایط هر قرن فقط ۲ بار تکرار می‌شود. هیچ گذر ناهیدی در قرن بیستم روی نداد. در واقع از زمان اختراع تلسکوپ تاکنون این پدیده تنها ۶ بار رخ داده‌است. لکه ناهید گرد و کاملا تیره ‌است، اما لکه‌های خورشیدی شکل دایره‌ای ندارند و تاریکی آنها هرگز به اندازه ناهید نیست. گذر ناهید چند ساعت طول می‌کشد. 

رصد گذر 

برای مشاهده گذر ناهید لزوما نیاز به ابزار اپتیکی نیست بلکه با چشم غیرمسلح هم می‌توان این پدیده را مشاهده کرد. هنگام رصد چشم نباید مستقیما به خورشید خیره شود بلکه باید چشم یا ابزار اپتیکی مورد استفاده را به فیلترهای مخصوصی مجهز کرد تا از صدمه زدن امواج فرابنفش و مضر به چشم جلوگیری شود. سیاره ناهید با کمی دقت به شکل لکه گرد و سیاهی مشاهده می‌شود و براحتی از لکه‌های خورشیدی قابل تفکیک خواهد بود، زیرا لکه‌های خورشیدی شکل منظمی ندارند و به اندازه ناهید تیره و سیاه رنگ نیستند. 

مراحل گذر

 

تماس اول: از لحظه مماس شدن قرص سیاره از بیرون با خورشید، گذر آغاز می‌شود.

تماس دوم: حدود 20 دقیقه بعد که قرص سیاره از درون با خورشید مماس می‌شود.

بعد از آن طی چند ساعت سیاره از مقابل خورشید حرکت می‌کند.

تماس سوم: زمانی که قرص سیاره به لبه دیگر خورشید می‌رسد.

تماس چهارم: سرانجام سیاره با خورشید از بیرون مماس می‌شود و گذر به پایان می‌رسد. 

راز بزرگ زحل فاش شد

دانشمندان و اخترشناسان از زمان آغاز به کار فضاپیمای کاسینی تا به امروز، تلاش می‌کنند تصاویر ارسالی این فضاپیما را بررسی کنند و محصول آن صدها غافلگیری علمی جدید بوده که دنیای علم را مبهوت کرده است. بتازگی آنها تصاویری از اجرام ناشناخته‌ای را دریافت کرده‌اند که حدود یک کیلومتر طول دارند و روی حلقه F سیاره زحل‌ می‌درخشند. این اشیا، دنباله درخشان بلندی نیز دارند. دانشمندان این پدیده‌های تازه کشف شده را مینی جت نامیده‌اند و در حال بررسی آنها و رفتار نادرشان روی حلقه F زحل هستند.‌ کارل مری، محقق دانشگاه کویین مری انگلستان، درباره مینی جت‌ها می‌گوید: حلقه f عجیب‌ترین حلقه زحل است و ما با یافتن این پدیده‌های تازه، دریافتیم که موضوعات بسیاری از دینامیک این حلقه، هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند. یافته‌های اخیر، نشان می‌دهد ​ ناحیه اف زحل، مثل باغ‌وحش شلوغی، مملو از پدیده‌های جدید و عجیب است؛ به همین دلیل هم صحنه‌هایی تماشایی و غیرعادی می‌سازد. او درباره چگونگی ایجاد مینی جت‌ها می‌گوید: دانشمندان از قبل می‌دانستند که نیروی جاذبه تیتان، یکی از قمرهای زحل، پدیده‌هایی را روی حلقه‌های زحل ایجاد می‌کند، پدیده‌هایی مانند گلوله‌های برف. ولی ردیابی آنها پس از ایجاد بی‌نتیجه می‌ماند و این پدیده‌‌های جوی، به گونه‌ای اسرارآمیز ناپدید می‌شدند. ‌ما مطمئن هستیم که بسیاری از آنها با هم برخورد کرده و می‌شکنند. اما تعدادی از این گلوله‌های برفی که کوچک‌تر هستند، از بین نمی‌روند و روی مسیرهایی به حرکت خود ادامه می‌دهند. با شبیه‌سازی‌ها می‌توان دریافت که امتداد مسیر آنها به حلقه f زحل می‌رسد. آنها‌ هنگام رسیدن به یخ‌ها و خرده‌سنگ‌های حلقه F، به واسطه سرعت زیاد و شتابی که دارند، دنباله‌ای از بخار در پشت خود به جای می‌گذارند. سرعت این گلوله‌ها به 2 متر بر ثانیه و طول دمشان به 180 کیلومتر می‌رسد. دانشمندان برای اولین بار این اشیای ناشناخته را سال 2009 رصد کردند. سپس با مرور تصاویر آرشیو کاسینی، تکرار آن را هم بررسی کردند. نیک آتر، محقق تصاویر کاسینی از دانشگاه کویین مری انگلستان، در این باره می‌گوید: محیط حلقه f کاسینی حدود 880000 کیلومتر است و این مینی جت‌ها روی ناحیه بسیار باریکی از آن دیده می‌شوند. پس از بررسی 2200 تصویر از آرشیو تصاویر کاسینی، ما فقط 500 مورد از این پدیده را طی 7 سال فعالیت کاسینی در مدار زحل،یافتیم. در برخی از موارد، چند گلوله برفی به طور اتفاقی، با هم حرکت می‌کردند و گذر یک اسکادران بشقاب پرنده به نظر می‌رسیدند. اما با بررسی‌های بیشتر متوجه شدیم که آنها، همان پدیده‌های جوی اطراف زحل هستند که همراه هم حرکت می‌کنند. البته علاوه بر این گوی‌ها، اجرام دیگری هم ​ اطراف حلقه‌های زحل هستند که غلتان به آن داخل و از آن خارج می‌شوند. رصد و بررسی گذر تاریخی زهره از مقابل خورشید، این امکان را به دانشمندان و منجمان می‌دهد تا تحقیقاتی درباره سیارات فراخورشیدی به عمل آورند. 17 خرداد، سیاره زهره از مقابل خورشید عبور می‌کند و مانند لکه یا خال سیاه‌رنگی دیده می‌شود. گذر بعدی زهره حدوداً 105 سال دیگر خواهد بود. البته این اتفاق برای رصدگران فقط یک رویداد نادر نجومی‌ نیست؛ بلکه فرصت مناسبی برای بررسی و تحقیق درباره سیارات فراخورشیدی (سیارات سایر منظومه‌ها) است. 

در جستجوی فراخورشیدی‌ها

مشاهده گذر سیارات از مقابل ستاره‌ها، یکی از راه‌های رایج کشف آنهاست. با عبور سیاره از مقابل ستاره، نورانیت ستاره اندکی تغییر می‌کند و رصدگران به واسطه تغییرات نور ستاره، به وجود سیاره‌ای به گرد آن پی می‌برند. تلسکوپ فضایی کپلر هم که متعلق به ناساست، تاکنون با این روش توانسته 2300 مورد مشکوک به سیاره را کشف کند که احتمالاً 80 درصد این موارد واقعاً سیاره فراخورشیدی است. البته کم و زیادشدن شدت نور ستاره‌ها به‌وسیله عوامل مختلفی به وجود می‌آید. یکی از مهم‌ترین آنها لکه‌های خورشیدی است. این لکه‌ها عارضه‌های سطحی روی ستاره‌هاست که در دوره‌های زمانی منظمی‌ ظاهر می‌شود. خوشبختانه هم‌اکنون و هنگام گذر زهره، خورشید در دوران اوج حضور لکه‌ها قرار دارد و روی چهره‌اش لکه‌های فراوانی دیده می‌شود. دانشمندان با مشاهده همزمان زهره در حال عبور و حضور لکه‌ها، می‌توانند به تفاوت‌های گذر این دو پدیده پی ببرند. این شرایط در واقع برای آنها تمرینی است تا بتوانند در رصد ستاره‌های دیگر، لکه‌ها را از سیارات تشخیص دهند. در گذر پیشین زهره که در سال 2004 اتفاق افتاد، خورشید عاری از لکه بود و چنین امکانی برای محققان فراهم نبود. دانشمندان با مشاهده دقیق گذر می‌توانند اطلاعاتی از جو سیاره‌ها نیز به دست آورند. جو سیاره زهره بسیار غلیظ و متراکم است. هنگام گذر زهره از مقابل خورشید، می‌توان آن را با فیلترهای گوناگون رصد کرد و به ترکیبات جوی آن تا حدی پی برد. این فیلترها موادی مانند دی‌اکسیدکربن را که در جو زهره موجود است، تخمین می‌زند. با مقایسه این داده‌ها و اطلاعاتی که مدارگرد زهره به زمین مخابره کرده است، می‌توان به نتایج اطمینان‌بخشی درباره نوع و میزان ترکیبات زهره رسید. البته در مدت عبور زهره از مقابل خورشید، منجمان آماتور هم می‌توانند فعالیت‌های علمی ‌انجام دهند. از جمله این فعالیت‌ها، اندازه‌گیری قطر سیاره زهره و مقایسه آن با داده‌های رسمی‌ و صحیح درباره ابعاد زهره است. در حقیقت عبور زهره از مقابل خورشید پدیده‌ای نادر است که تا 105 سال آینده قابل رویت نخواهد بود. پس دانشمندان سعی می‌کنند تمامی ‌داده‌های ممکن را از آن استخراج کنند. 

منابع: 

Spxdaily  

Space

asiac.ir