مرجان‌های خلیج فارس

مرجان‌های خلیج فارس

                                                 

مرجان‌ها به سختی نفس می‌کشند

روند نابودی حیات در سیاره زمین بر اثر فعالیت‌های صنعتی و اقدامات تخریبی انسان امروزی، مرجان‌ها را نیز در امان نگذاشته‌ است. مرجان‌ها در داخل آب همانند درختان در جنگل‌ها عمل می‌کنند و پناهگاه خوبی برای بسیاری از گونه‌های آبزی دیگر محسوب می‌شوند، بیش از دوسوم گونه‌های مرجانی موجود در خلیج فارس از جمله گونه‌های جانوری در معرض خطر انقراض قرار دارند. به اعتقاد کارشناسان عواملی مانند تغییر دمای آب به دلیل تغییر اقلیم و گرم شدن زمین، کم شدن آب دریاها به علت تبخیر زیاد، ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی، آلودگی نفتی و توریسم برخی از عوامل تخریب این موجودات استثنایی هستند. به اعتقاد کارشناسان وضعیت مرجان‌ها نه تنها رو به وخامت است بلکه خطر، تمام موجودات دریایی خلیج فارس را تهدید می‌کند چراکه این منطقه بشدت در حال آلوده شدن است. مرجان‌های خلیج فارس هر روز می‌میرند و با روند انقراض گونه‌های مختلف آنها نمی‌توان به آینده حیات این موجود امید چندانی داشت. مرجان‌ها به عنوان سدی در برابر نقش مخرب امواج بر ساحل عمل می‌کنند و سبب کاهش انرژی امواج بر ساحل و کاهش عمل رسوب‌گذاری می‌شوند. از آن گذشته سنگفرش‌های مرجانی ​ مانند جنگلی عمل می‌کنند که در آنها میلیون‌ها جانور و گیاه به‌طور همزیست و انگلی ​مابین یا اطراف آنها پناه گرفته‌اند و با مرجان‌ها و سایر موجودات کنش دارند. تقریبا بیشتر گروه‌های جانوری در این سنگفرش‌های زنده زندگی می‌کنند. سنگفرش‌های مرجانی نقش عمده‌ای در تثبیت آب دریا ایفا می‌کنند و باروری موجودات در آنها بسیار زیاد است. این سنگفرش‌ها همچنین دارای تنوع زیستی بالایی هستند که یک اکوسیستم با ثبات را تشکیل می‌دهند. شرایط نابسامان مرجان‌ها سال‌هاست وجود دارد اما در 2 دهه اخیر به دلایلی بسیار وخیم‌تر شده است. از جمله این دلایل، رشد جمعیت در نواحی ساحلی و توسعه ناپایدار این نواحی بویژه در جزایری مثل کیش و قشم و خارک است. همچنین افزایش روز افزون آلودگی‌های مختلف صنعتی، ورود فاضلاب‌ها در دریا، سرقت مرجان‌ها به‌طور مکرر در اطراف آب‌های جزایر، سفید شدن مرجان‌ها براثر افزایش دما (کیش و هندورابی)، صیدهای غیر قانونی ماهیان مرجانی و مرجان، احیای خشکی در دریا و ساخت جزایر مصنوعی، ریختن زباله در دریا و غیره تخریب مرجان‌ها را شدت بیشتری بخشیده‌اند. سرقت مرجان‌ها با وجود آگاهی رسانه‌ای بیشتر در مورد آن بویژه در 3 سال اخیر، نه تنها کاهش نیافته بلکه متاسفانه افزایش نیز داشته است. کمبود یا فقدان نیروی انسانی لازم به عنوان پارکبان دریایی و منع واردات غیرقانونی مرجان‌ها به کشور و در نتیجه فشار بیشتر صید بر مرجان‌های بومی را باید از جمله دلایل این افزایش دانست.این درحالی است که متاسفانه هنوز هم اهمیت موضوع برای مسوولان مهم تلقی نمی‌شود! ارزیابی‌های مختلف در 80 تحقیق متفاوت نشان می‌دهد ارزش اقتصادی هر هکتار مرجان را می‌توان از چند جنبه بررسی و محاسبه کرد. 1ـ غذا، مواد خام و زیورآلات با میانگین 1100 دلار (تا 6000 دلار) 2ـ تصفیه پساب، کنترل زیستی با میانگین 26000دلار (تا 35000 دلار)3ـ سرویس‌های فرهنگی (تفریحات توریسم)، میانگین 88700 دلار ( تا 1‌/‌1 میلیون دلار) 4ـ حفظ تنوع ژنتیکی با میانگین 500‌/‌13 دلار ( تا 57 هزار دلار). با ادغام این موارد ارزش اقتصادی مرجان در تمام کشورها بالغ بر 172 میلیارد دلار در سال است. مرجان‌ها به عنوان سدی در برابر نقش مخرب امواج بر ساحل عمل می‌کنند و سبب کاهش انرژی امواج بر ساحل و کاهش عمل رسوب‌گذاری می‌شوند. تخریب مرجان‌ها از یک جزیره به جزیره دیگر و از یک منطقه به منطقه دیگر تفاوت دارد. برای مثال، در سال‌های اخیر در جزیره کیش تخریب گسترده مرجان‌ها بیشتر براثر عوامل طبیعی مثل افزایش دمای آب به‌وقوع پیوسته است که بر اثر آن بخشی از مرجان‌ها سفید و نابود شده‌اند. اما در جزیره قشم وجود آلودگی‌های متفاوت باعث تخریب بخش عمده‌ای از مرجان‌ها شده است. البته در مناطق دیگر از جمله در جزیره شیدور، سرقت مرجان‌ها مهم‌ترین عامل تخریب مرجان‌هاست. یکی از مشکلاتی که در مناطق مختلف از جمله شمال جزیره کیش وجود دارد و روزبه‌روز هم به عنوان فناوری نوین گسترش بیشتری می‌یابد، استفاده از آب‌شیرین‌کن‌هاست. استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها در جزایر کیش و قشم تنها بخشی از آلودگی‌های متفاوتی است که مرجان‌ها باید با آن دست و پنجه‌نرم کنند. پساب خروجی آب‌شیرین‌کن‌ها به دریا می‌تواند تاثیر سوء و غیرطبیعی فیزیولوژیک بر جانوران دریایی وارد کند. پساب آب شیرین غیر از گرم کردن آب دریا و افزایش شوری ممکن است سبب سفید شدن موضعی مرجان‌ها و سایر کفزیان شود. شوری پساب‌ها سبب افزایش مخاط توسط مرجان‌ها و منجر به خروج تک سلولی‌ها از آن شده و در رقابت سبب سفید شدن مرجان‌ها و رشد زیاد جلبک‌ها می‌شود. از طرف دیگر پساب خروجی آب شیرین حاوی کلر و برخی از فلزات سنگین مثل مس و نیکل است که در مواد معلق در آب زیاد می‌شوند و در نهایت در رسوبات افزایش می‌یابند. به همین علت هم باید برای تصفیه پساب‌های حاصل از فعالیت آب‌شیرین‌کن و دیگر صنایع موجود در هنگام بهره‌برداری تمهیدات مناسبی در نظر گرفته شود. یکی از راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با چنین عوارضی، عدم‌ساخت آب‌شیرین‌کن‌ها در محیط‌های مرجانی است و در صورت ساخت اجباری آن در این نواحی باید اقداماتی به منظور احیای مرجان‌های تحت تاثیر قرار گرفته انجام شود.از مهم‌ترین راهکارهایی که برای مقابله با از بین رفتن مرجان‌ها در حال انجام هستند می‌توان به راهکارهای فرهنگی مثل تهیه بروشورهای راهنما برای آگاهی مردم و توریست‌ها و تهیه پوسترهای هشداردهنده، دریافت داوطلبانه یا اجباری مبلغ ناچیزی از هر توریست به منظور حفظ و حراست از سنگفرش‌های مرجانی و آگاهی‌رسانی رسانه‌ای در مورد حفظ و حراست مرجان‌ها اشاره کرد. تشکیل پارک‌های دریایی، استقرار مجسمه در بستر دریا به منظور جلب توریست‌ها به این نواحی و در نتیجه فشار کمتر به نواحی مرجانی، احیای مرجان‌ها توسط پیوند یا قلمه زدن مرجان‌ها و استخدام پارکبان‌های دریایی ویژه حراست از مرجان‌ها را هم باید از جمله موارد در دست اقدام دانست. از طرف دیگر بوئه‌گذاری ( علامت گذاری در محیط دریایی) در مناطق مرجانی به منظور جلوگیری از لنگر انداختن در بستر، همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه پروژه‌های مشترک برای جلوگیری از تخریب مرجان‌ها، انجام کارگاه‌های آموزشی در مورد سنگفرش‌های مرجانی و راه‌های حفظ و حراست آن و ظرفیت‌سازی انسانی در روستاهای منطقه از عوامل دیگری هستند که به عنوان راهکارهایی موثر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

منبع:

مرکز ملی اقیانوس‌شناسی ایران

گروه زیست‌شناسی دریا