در یک اکوسیستم، ارگانیسم‌ها به سه دسته کلی طبقه‌بندی می‌شوند

در یک اکوسیستم، ارگانیسم‌ها به سه دسته کلی طبقه‌بندی می‌شوند که شامل تولید کنندگان یا اتوتروف‌ها (خود پروردگان)، مصرف‌ کنندگان یا هتروتروف‌ها (دگر پروردگان) و تجزیه ‌کنندگان هستند. تمام موجودات گیاهی تولید کنندگان را تشکیل می‌دهند، مصرف ‌کنندگان شامل ارگانیسم‌هایی هستند که از گیاهان به عنوان غذا استفاه می‌کنند و یا سایر حیوانات را می‌خورند. آخرین گروه یعنی تجزیه‌ کنندگان، شامل باکتری‌ها و گندخواران هستند که مواد و اجساد ارگانیسم‌های مرده را شکسسته و تجزیه می‌کنند.

انواع گروه‌های موجودات زنده در یک اکوسیستم شامل موارد زیر هستند:

تولید کنندگان: تولیدکنندگان اولیه اکثر اکوسیستم‌ها، گیاهان فتوسنتز کننده هستند، در محیط‌های آبی فیتوپلانکتون‌ها به عنوان تولید کنندگان اصلی اکوسیستم شناخته می‌شوند.

مصرف ‌کنندگان: جانوران و موجوداتی که از گیاهان و سایر تولید کنندگان تغذیه می‌کنند، به عنوان مصرف ‌کنندگان شناخته می‌شوند.

تجزیه ‌کنندگان: میکروارگانیسم‌ها و موجوداتی مانند باکتری‌ها که از اجساد و ترکیبات به جا مانده از سایر موجودات زنده استفاده می‌کنند، به عنوان تجزیه‌ کنندگان شناخته می‌شوند.

این سه گروه از جانداران در یک اکوسیستم در کنار هم فاکتورهای زیستی آن اکوسیستم را تشکیل می‌دهند. فاکتورهای غیرزیستی یا عوامل و ترکیبات غیرزنده یک اکوسیستم می‌توانند شامل عوامل اقلیمی یا آب وهوایی، شرایط اجتماعی و عوامل «ادافیک» (Edaphic) (عواملی که تحت تاثیر زمین و خاک ایجاد می‌شود) باشند.

جریان گرمایی (Calorific Flow) یا جریان انرژی (Energy Flow) در طول یک زنجیره غذایی اکوسیستم حرکت می‌کند، در درجه اول ورودی اکوسیستم را تامین می‌کند، به عنوان مثال، میزان نور خورشید در دسترس برای حیات گیاهی و سطح مواد مغذی خاک، نمونه‌هایی از جریان‌های انرژی به شمار می‌آیند. بدون عوامل غیرزنده، هیچ اکوسیستمی برای موجودات زنده ایجاد نمی‌شود.

تصویر ۲: انرژی شیمیایی مواد غذایی منبع اصلی انرژی مورد نیاز همه ارگانیسم‌های زنده است. این انرژی از طریق انتقال انرژی در سطوح مختلف زنجیره غذایی صورت می‌گیرد.

اکوسیستم دائماً در حال تغییر است. تهدیدات بشر در برابر تنوع زیستی شامل جنگل‌زدایی، آلودگی، انتقال بیماری از مرز‌های طبیعی، معرفی گونه‌های غیربومی ‌و کاهش زیستگاه‌های طبیعی از طریق ازدیاد جمعیت هستند. تهدید‌های طبیعی بیشتر شامل مواردی مانند مهاجرت یک گونه به یک منطقه خاص، تغییر در فصل یا وجود بیماری کشنده‌ای است که فقط یک گونه را درگیر می‌کند.

نمونه‌های زیست بوم

نمونه‌های زیادی از اکوسیستم در سراسر کره زمین وجود دارند. اکوسیستم همیشه منطقه بزرگی را پوشش نمی‌دهد. آن‌ها در برکه‌‌های کوچک، داخل خانه‌های مسکونی و حتی در روده انسان وجود دارند. از طرف دیگر، اکوسیستم‌ها می‌توانند مناطق عظیم کره زمین را تحت پوشش خود قرار دهند.

یکی از کوچکترین زیست بوم‌ها (در منطقه، نه در جمعیت) درون دستگاه گوارش انسان و بخش روده قرار دارد. این اکوسیستم از نور خورشید انرژی دریافت نمی‌کند، اما میلیون‌ها ارگانیسم زنده را پشتیبانی می‌کند. این میکروارگانیسم‌های زنده با یک منبع غذایی در یک محیط مرطوب، تاریک و گرم (شرایط مناسب برای این میکروارگانیسم‌ها) زندگی می‌کنند. بدن ما حاوی هزاران اکوسیستم است که همه آن‌ها کلونی‌هایی عظیم از ارگانیسم‌های سالم یا بیماری‌زا و تک سلولی را پشتیبانی می‌کنند.

اکوسیستم میکروارگانیسم‌های پوست انسان؛ تعداد زیادی از میکروارگانیسم‌ها بر روی پوست انسان زندگی می‌کنند و تنها تعداد مشخصی از آن‌ها با محیط و عوامل غیرزنده و پوست سازگاری پیدا کرده و می‌توانند رشد و تولید مثل کنند.

یک برکه کوچک در یک منطقه معتدل نشان دهنده اکوسیستم آبی است. خاک‌های وارد شده به آب و گیاهانی که در این برکه زندگی می‌کنند، بر تنوع زیستی گیا‌هان تأثیر می‌گذارند، در واقع در این اکوسیستم فقط گونه‌های مناسب برای این محیط، رشد و تکثیر می‌یابند. در دسترس بودن تولید کنندگان بر رشد جانداران موجود در برکه و اطراف آن تأثیر می‌گذارد. مصرف کنندگان اولیه (گیاهخواران) باید انرژی کافی را برای مصرف کنندگان ثانویه و سایر جانداران فراهم کنند.

در مقیاس بسیار بزرگتر، اما مصنوعی، می‌توان به «زیست بوم عدن» (Eden Biome) اشاره کرد که نمایشی کوچک از اکوسیستم جهانی در بردارنده چندین اکوسیستم برای اهداف تحقیقاتی است. اکوسیستم عدن جایی است که در سازه‌های گنبد‌ی شکل جداگانه اقلیم و سطح نوری متفاوتی ایجاد می‌شود و از موجودات گروه‌های مختلف تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و تجزیه کننده‌ها در آن ‌زیست بوم زندگی می‌کنند. در یک بیوم یا اکوسیستم مصنوعی بسیاری از متغیر‌ها به شدت کنترل می‌شوند، به همین دلیل معمولاً گله‌ای از فیل‌ها در بیوم مصنوعی قرار نمی‌گیرد.

حبیب ماهری

کارشناس و مشاور محیط زیست

تهران خ آفریقای شمالی جردن سابق

آمایشگران محیط زیست

PhD in Environmental Pollutants