گوزن مینیاتوری گیلان در معرض انقراض

 

 

شوکا که به عنوان گوزن مینیاتوری گیلان معروف است در شرایط کنونی نسل این جانور ارزشمند در معرض انقراض قرار گرفته و برای پیشگیری از این امر نیاز به همت مسئولان استانی و کشوری است تا نسل این حیوان را احیا کنند. در رشت، شوکا را می توان گوزنی کوچک به حساب آورد، رنگ بدن تقریبا قهوه ‌ای و انتهای موها روشن تر است و همچنین روی کپل و زیر شکم روشن و تقریبا سفید به نظر می رسد. در زمستان موها بلند تر و تیره ‌تر شده و رنگ بدن قهوه ‌ای مایل به خاکستری است، البته چانه سفید و در دو طرف پوزه نیز لکه ‌های سفید دیده می شود. قسمت عقب بدن کمی بلند تر از جلوی بدن بوده و ارتفاع جانور از شانه بین 65 تا 75 سانتیمتر و دم نیز دو تا سه سانتیمتر و غیرقابل تشخیص است، وزن آنها بین 15 تا 30 کیلوگرم برآورد شده است. شاخ شوکا نسبت به سایر گوزنها ساده ‌تراست، شاخ منحصرا در جنس نردیده می شود و نوزاد تا یک سالگی فاقد شاخ است و بعد از آن شاخها به صورت ساده ظاهر شده و معمولا در سال دوم شاخ دارای سه شاخک فرعی و گاهی تا چهار و پنج شاخک نیز مشاهده می شود. شاخها در ابتدای رویش دارای پوسته مخملی هستند که تا بهار روی شاخها قرار دارد و بعد از آن از بین می روند، طول شاخ شوکا به 25 تا 35 سانتیمتر می رسد که البته شوکاهای سیبری و چین دارای شاخهای بلند تر و قطورتری از شوکاهای اروپا و ایران هستند. میزان فعالیت شوکا در امر تغذیه بستگی به میزان تاریکی و روشنایی دارد، این جانور در شبهای تاریک یعنی وقتی قرص ماه کامل نیست قسمت اعظم وقت خود را به چریدن و سرشاخه خواری می‌ پردازند در حالیکه در شبهای مهتابی، اکثرا وقت خود را صرف رفت و آمد و پرسه‌ زدن می‌ کنند، در اغلب مواقع سال اوج فعالیت این گوزن اوایل طلوع و غروب آفتاب است. در زمستان بیشتر فعالیت را در روز از خود نشان می ‌دهند، احتمالا به این دلیل که گرمترین ساعات روز در این فصل است، تغذیه دراین فصل بیشتر در مناطق باز انجام می شود، در بهمن، اسفند، فروردین تغذیه نرهای بزرگسال بطور چشمگیر افزایش می یابد و این در حقیقت زمانی است که شاخها در حال رشد هستند. شانس مشاهده نرهای بزرگسال در این ماهها به مراتب بیشتر است و این درست زمانی است که معمولا مواد غذایی زیستگاه با محدودیتهای روبروست، مادههای باردار و جوانتر که با کمبود موادغذایی روبرو هستند در اواخر زمستان و اوایل بهار به دنبال غذای مطلوب تقریبا در تمام روز فعالیت دارند. با آمدن فصل بهار به طور عادت صبح زود و غروب آفتاب را به عنوان ساعات فعالیت تغذیه ‌ای انتخاب می‌ کند، روش و شیوه تغذیه با توجه به شرایط جوی حاکم درمناطق کم ارتفاع و با پوشش درختی انبوه نسبت به مناطقی که مرتفع ‌ترند از سالی به سال دیگرمتفاوت است. از ویژگیهای دیگر این جانورارزشمند زیستگاه مطلوب و عدم وجود حشرات مزاحم است که خود باعث می شود برحسب فراوانی و تراکم این حشرات در برخی از سالها شاهد جابجایی وکوچ شوکاها از ناحیه‌ ای به ناحیه دیگر باشیم. هوای نامطلوب زمستانی می ‌تواند سبب جمع شدن تعداد زیادی شوکا در یک ناحیه شود، اما پس ازآنکه هوای مطلوب فرارسید شوکاها دوباره به مکان فعلی خود بازمی گردند، البته تعداد زیادی از شوکاها هستند که در برخی از نقاط با هوای نامطلوب خو گرفته و در تمام سال در زیستگاه خود باقی می ‌ماند. در فصل مهاجرت بطورعمده نرها و ماده‌ های جوان کوچ می‌ کنند و ماده های بالغ همراه با نوزادان خود معمولا در همان ناحیه زیست خود باقی می مانند، مگر آنکه وضعیت جسمانی شوکای جوان که همراه مادران خود به سرمی برند درحدی باشد که مادر را وادار به رفتن به ناحیه ‌ای مطلوب ‌تر کنند. 

شوکاها نیاز مبرمی به نوشیدن آب ندارند  

مشاهدات نشان می دهد شوکاها نیاز مبرمی به نوشیدن آب ندارند. علیرغم این موضوع، اکثر زیستگاهشان را طوری انتخاب می کنند که در مجاورت نهر، چشمه، جویبار یا رودخانه باشد به این دلیل است که جوانه‌ های درختان و درختچه ‌ها و برگهای جوان غذای ترجیحی شوکاست و در کنارآبگیرها گیاهان تازه در اکثر مواقع سال یافت می شود. اگر آب، پناهگاه و چراگاه مطلوب با فواصل منطقی و کوتاه از یکدیگر واقع شود حتی در کنار یک هکتار هم می توان انتظار داشت که در یک خانواده از شوکا در همان مکان و مساحت کم و منحصر مدتها باقی بماند و نیازی برای خروج از منطقه احساس نکنند. هر رستنی که بتواند سرپناهی برای شوکا بوده و به نحوی آن را از رطوبت باران حفظ کند می تواند محل مناسبی برای زیست آن باشد زیرا شوکاها از خیس شدن پرهیز می کنند. شوکا در مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست و برخی نقاط جنگلی در شمال و غرب ایران یافت می شود، در استان گلستان پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده جهان نما، منطقه شکار ممنوع چلچلی زیستگاههای جنگلی علی‌ آباد کتول، کرد کوی، گنبد و مینودشت، در استان مازندران منطقه حفاظت شده البرزمرکزی، پناهگاه حیات وحش دو دانگه، چهار دانگه، در مناطق جنگلی منطقه دو هزار تنکابن، آبریزهای شمالی البرز در ناحیه شرق نوشهر و چالوس و جنگلهای یخکش بهشهر و در استان گیلان، جنگلهای اسالم و خلخال و برخی از مناطق جنگلی این استان از مناطقی هستند که شوکا در آن زیست می‌ کند. مناطقی در آذربایجان شرقی، کردستان، و کرمانشاه از زیستگاههای شوکا بوده که در دهه‌ های اخیر اگر چه اطلاعات پراکنده‌ای دال بر وجود شوکا در برخی از نقاط می رسد ولی اطلاعات زیادی از وجود این گونه در دست نیست اما در بررسی ‌های جدیدی که انجام گرفته تعدادی شوکا در استان کرمانشاه مشاهده شده است و احتیاج به بررسی و تحقیقات بیشتری در سایر نقاط دارد. 

عمر شوکا  15 سال است 

شوکا معمولا حدود 15 سال عمر می کند،جفت گیری  شوکاهای ایران بیشتر ازاواخر تیر تا پایان مرداد است و در این فصل معمولاً ماده‌ ها نوزادان سال گذشته خود را که به دنبال دارند ترک کرده و برای جلب نرها صدای شبیه پارس بم سگ از خود درمی‌آورند. شوکا قلمرو طلب است، این قلمروطلبی در فصل جفت گیری به خوبی مشهود است، در بین گوزنها احتمالا کمترین جفت ‌گیری فامیلی (همخونی) در شوکاها مشاهده می شود. دشمن طبیعی شوکاها شغال، گربه وحشی جنگلی، پلنگ، شغال، پرندگان شکاری هستند، در کنار شوکا در جنگلهای استان گیلان پستانداران دیگری را نیز می ‌توان مشاهده کرد. 

حیات وحش گیلان از مهمترین و ارزشمند ترین زیستگاه های موجود در ایران است  

از نظر حیات وحش استان گیلان از مهمترین و ارزشمند ترین زیستگاههای موجود در ایران است بطوری که از جنبه‌های زیبا شناسی، بوم‌ شناسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی (ژنتیکی)، آموزشی و تفرجی از چنان اهمیت زیادی برخوردار است که ارزش منطقه را از نقطه نظرجایگاه حیات وحش در ساختار و کارکرد سیستمهای موجود در کشور خشک و نیمه خشک ایران کاملا توجیه می کند. استان گیلان خاستگاه ومحل زندگی دو نوع از گوزنهای بومی ایران به نامهای مارال وشوکاست، افزود: در حال حاضر وجود مرال و شوکا در ارتفاعات جنگلی هشت شهرستان گیلان از قبیل تالش، فومن، رودبار، شفت، رودسر، سیاهکل، لنگرود و ماسال ثبت شده است. هر چند از تعداد واقعی مرالها در جنگلهای شمال اطلاع کاملی در دست نیست اما براساس آثار و مشاهده های مستقیم بیش بینی می شود که تعداد 150 راس در استان وجود داشته باشد. 

انتقال چهار راس مرال برای نگهداری در پارک سیاه داران تالش 

چهار راس مرال از پارک طبیعت گردی لوندویل آستارا به پارک سیاه داران تالش انتقال و تحت مدیریت شهرداری تالش نگهداری و پرورش خواهد یافت. این مرالها در سال 88 و 87 از مجتمع تولیدی گوشت زیاران که به صورت محصور نگهداری می شدند پس از هماهنگی به عمل آمده به تعداد 22 راس به پارک طبیعت گردی لوندویل آستارا انتقال یافتند. با توجه به اینکه این مرالها در شرایط اسارت نگهداری شده بودند امکان رها سازی در طبیعت برای آنها مقدور نبوده و به منظور زیبا شناسی و تفرج بازدید کنندگان در پارک نگهداری می شوند. پارک سیاه داران تالش نیز با توجه به ارتفاع مناسب از سطح دریا و وسعت مناسب و اعلام نظر کارشناسی سازمان محیط زیست منطقه مناسبی برای تعدادی از این مرالها شناخته شده است. 

گوزنهای بومی ایران در یک قدمی انقراض  

استان گیلان زیستگاه و محل زندگی دو نوع از گوزنهای بومی ایران به نامهای مارال وشوکاست که در معرض انقراض قرار دارند. تعرض انسانی به جنگلهای انبوه، آخرین زیستگاه های جانوری گیلان را در معرض تهدید قرار داده است، افزود: گوزنهای جنگلهای گیلان که از جانوران شاخص جنگلهای شمال محسوب می شوند که به دلیل تجاوز انسانی به زیستگاهها نسل آنها در خطر تهدید قرار دارد. مناطق زندگی این گوزنها عموما مناطقی شکار ممنوع تلقی می شوند، جنگلهای سیاهکل، فومن، تالش و ماسال عمده زیستگاههای این جانوران و آخرین پناهگاه ومحلی برای تکثیر، زاد و ولد طبیعی آنها بشمار می روند. از اینرو با داشتن این گنجینه ‌های پراهمیت نسبت به دیگر نقاط مملکت نمونه ‌ای کم نظیر است، هر چند از حیث ترکیب ناحیه جغرافیایی، جانوران استان گیلان دقیقا مناسب با شرایط بوم‌ شناسی این خطه از تنوع بسیار برخوردارند، اما به سبب برآورده شدن منافع آنی برخی سودجویان و فقدان مدافعان قاطع، تعدادی از آنها به دلیل قتل عام در مقیاس وسیع در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌ اند. به هرحال جدا از شکار بی‌ رحمانه جانوران به کمک سلاحهای مدرن، کاهش و نابودی کامل جنگلها و پوشش گیاهی که به معنای کاهش و یا نابودی زیستگاه های حیوانات است و نیز توسعه مناطق روستای و شهری و آلودگی ها عامل عمده دیگری از جهت به خطر افتادن و یا ناپدید شدن حیات وحش به شمار می‌ رود.  

رها شدن 30 راس گوزن زرد ایرانی در منطقه حفاظت شده دنا 

با توجه به اینکه گوزن زرد ایرانی در معرض خطر انقراض قرار دارد، 30 راس از این گونه جانوری از جزیره اشک در آذربایجان غربی به زودی در منطقه حفاظت شده دنا رها می‌شود. جلیل بادام فیروز در گفتگو با فارس افزود: مقدمات لازم برای افزایش زاد و ولد گوزن زرد ایرانی در سایت 100 هکتاری پرورش گوزن زرد ایرانی در منطقه حفاظت شده دنا از توابع این استان فراهم شد. هم اکنون 15 راس ازاین گونه کمیاب در 100 هکتار از محدوده امن منطقه حفاظت شده دنا نگهداری می‌شود که امید است با توجه به وضعیت مطلوب این زیستگاه و حفاظت شبانه روزی ماموران محیط زیست شاهد این گونه‌های نادر از خطر انقراض نجات یابند. نگهداری و حفاظت از این منابع خدادادی تنها بر عهده شخص و یا دستگاه خاصی نیست و لازم است تمام آحاد جامعه ،مسئولان و اقشار مختلف مردم در این زمینه همکاری لازم را داشته باشند. بسیاری از استان‌های کشور از داشتن منابع طبیعی و زیست محیطی همچون منطقه حفاظت شده دنا محروم هستند و مردم کهگیلویه و بویراحمد باید از این منابع خدادادی نگهداری کنند. ماموران گارد حفاظت محیط زیست استان با افرادی که در زمینه محیط زیست قانون‌شکنی کنند به شدت برخورد می‌کنند، 16 نفر از متخلفان زیست محیطی در مناطق حفاظت شده این استان دستگیر و از این افراد تعداد 11 قبضه سلاح شکاری مجاز و غیرمجاز کشف و ضبط شد. 

جزیره اشک پناهگاه گوزن زرد ایرانی 

براساس آخرین سرشماری پستاندارا ن و حیوانات بزرگ جثه در سال جاری 288 راس گوزن زرد ایرانی در جزیره اشک پارک ملی دریاچه ارومیه وجود دارد.گوزن زرد ایرانی حفاظت شده است، افزود: ظرف 2 سال گذشته جمعا 64 راس گوزن زرد ایرانی از جزیره اشک پارک ملی دریاچه ارومیه زنده‌گیری و به زیستگاه‌های طبیعی محصور شده در استان‌های خوزستان، ایلام و کردستان انتقال یافته است. بهای هر راس گوزن زرد ایرانی از لحاظ مطالبه ضرروزیان 32 میلیون ریال است، اما ارزش اکولوژی آن بسیار بالاتر از رقم مذکور است. 

با احداث سوله نگهداری، گوزن‌ها در قزوین به آرامش می‌رسند  

محدوده و سوله نگهداری گوزن‌ها با هدف منظرسازی طبیعی و جذابیت بخشی به بوستان در حال توسعه باراجین قزوین در زمینی به وسعت 62 هزار و 400 متر مربع احداث شد. عملیات اجرایی این طرح با صرف اعتبار 2 میلیارد و 250 میلیون ریال برای احداث سوله نگهداری گوزن‌ها و فنس‌کشی این محدوده آغاز شده که در حال حاضر تعداد 11 راس گوزن ایرانی، یک راس میش و 2راس بز کوهی در آن نگهداری می‌شود. مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری قزوین در این خصوص گفت: سن این گوزن‌ها بین 5 تا 6 سال است که با توجه به متوسط عمر گوزن‌های ایرانی که حدود 25 سال است، این گوزن‌ها در حال حاضر در مرحله جوانی به سر می‌برند. حفظ سلامت این گوزن‌ها که از نژاد ایرانی و منحصر به فرد هستند، در گرو همکاری شهروندان است. 

ارومیه جان‌پناه گوزن زرد ایرانی 

تاکنون 64 راس گوزن زرد ایرانی زنده‌گیری و به زادگاه اصلی خود بازگردانده شده‌اند.گوزن زرد ایرانی از مهم‌ترین و باارزش‌ترین گونه‌های جانوری در دنیاست. هم‌اکنون براساس آخرین آمارگیری 288 راس از این‌گونه نایاب و باارزش در جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه در حال زیست و زاد و ولد هستند.  

خطر انقراض این‌گونه کمیاب 

در سال‌های گذشته تنها 30 راس از این‌گونه در کشور موجود بود که با تلاش کارشناسان و مسوولان اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی، این تعداد به جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه منتقل و در حال حاضر از خطر انقراض در امان مانده است. 

ممنوعیت هرگونه شکار پرندگان و پستانداران در استان 

در صورت مشاهده هرگونه تخلف بشدت برخورد قانونی صورت می گیرد. براساس آخرین آمارگیری‌ها هم‌اکنون 3‌هزار و 200 راس قوچ ومیش ارمنی در سطح استان زیست و زاد و ولد می‌کنند. از این تعداد یکهزار و 400 راس در جزیره کبودان، آرزو و اسپیر، 246 راس در مناطق ممنوعه و یکهزار و 531 راس در منطقه مراکان زیست می‌کنند. 

شهرنشینی،آلودگی هوا،سلامت 

سال 2007 جمعیت شهرنشین درجهان برای نخستین بار ازمرز 50 درصد فراتررفت.ازهر2 نفر یکی درشهرها ساکن است ونسبت شهرنشینی هم چنان روند فزاینده ای راطی می کند.شاید شهرنشینی در تئوری بتواند بافراهم آوردن امکانات اقتصادی ،اجتماعی وسیاسی ،شرایط بهتر سلامت رابرای شهرنشینان همراه داشته باشد،امادرعمل شهرنشینی برنامه ریزی نشده،اثرات منفی برای سلامت افراد وجامعه پدید آورده است. توجه به سلامت درسطح شهرها وپرداختن به عوا مل موثر برآن به ویژه بامدنظر قراردادن این واقعیت اهمیت می یابد که سلامت انسان هاتاحدزیادی تحت تاثیر وضعیت اجتماعی واقتصادی آنهاست وباصرف پیشگیری ودرمان بیماری ها سلامت جامعه بهبود نمی یابد.شهرنشینی بعنوان یکی ازعوامل مهم تاثیرگذار برسلامت ،امسال درکانون توجه جهانی قرار گرفته است. براساس نتایج آخرین آمار سرشماری ملی درسال 1385 طی نیم قرن گذشته ،نسبت شهر نشینی درایران از 31 درصد درسال 1335 به 61 درصد یعنی 2 برابر درسال 1375 افزایش یافته واین رقم به حدود 70 درصد درسال 85 رسیده است که این روند هم چنان ادامه دارد.هم اکنون نزدیک به 50 میلیون نفر از جمعیت ایران درشهرها زندگی می کنند که پیش بینی می شود این تعداد درسال 1404 به حدود 90 میلیون نفر افزایش یابدتعداد شهرهای ایران از160 شهر (باجمعیت بیش از 5000 نفر)درسال 35 به 1050 شهر درسال 85 افزایش یافته است ومهم تر آن که حدود50 درصد ازکل جمعیت شهری ایران در 7 کلان شهر تهران،مشهد،اصفهان،تبریز،شیراز،کرج واهواز استقراردارند. شهرتهران باجمعیتی بیش از 8 میلیون نفربه تنهایی 20 درصد جمعیت کل وحدود30 درصد جمعیت شهرهای کشوررادرخودجای داده است. این شهربزرگ که یک چهارم تولید ناخالص داخلی ایران رادربردارد،امروز به نمادی از مسائل پیچیده اقتصادی ،اجتماعی ،وزیست محیطی شهرهای بزرگ تبدیل شده است.افزایش نسبت شهرنشینی ناشی از 2 عامل تبدیل سکونت گاه های روستایی به شهرازیک سوومهاجرت روستائیان به شهرهاازسوی دیگراست.اقتصاد تک محصولی متکی به نفت واختلاط اقتصاد بااقتصاد سرمایه داری جهانی بویژه از زمان سلطنت پهلوی دوم وبه تبع آن پیشرفت فنون،موجب آزادشدن بخش قابل توجهی ازنیروی کاردرروستا ها شد و روستائیان برای کسب معاش روانه شهرهاشدندکه پیامدآن شهرنشینی شتابان ومواجه شدن شهرهای بزرگ بامشکلات عدیده بوده است. شهرنشینی شتابان دردهه های اخیر،خاص کشور ایران نیست ودرکشورهای هم جوار نیز که عمدتا کشورهایی بااقتصاد تک محصولی هستند همین اتفاق افتاده است.